OSMANLI ISPARTA'SINDA BİR DEVŞİRME...
Isparta sancağında Vanlı Paşa adlı bir vali (mutasarrıf) görevdedir.. Aslen Osmanlı eyaleti olan Makedonya’ dan gelmiş. Bölgenin Müslüman tebaasındandır. Isparta’da evlenmiş. Adına Çayboyu’ nda bir cami yapılmış. Isparta da şimdi çok sayıda akrabaları mevcuttur.
1743’ den sonra on yıla yakın (Mutasarrıf) Isparta da valilik yapar. Isparta’ mıza çok hizmeti vardır. Özellikle Isparta çevresinde insanlarımızı zulm eden, bölgede yuvalanan eşkıyaları temizler. Kendi sülalesinden çok sayıda kişiyi devlet işine yerleştirmesi olumsuzluklarından biridir.
Alışılmış çay-dere taşkınlıklarını önlemek için Dere Mahallesi, Bilaloğlu Bağevi’nden Kadınyarı bölgesine kadar derenin taşla örülmesi gibi kalıcı tedbirleri başlatır.
İlçelerde de çok hizmeti vardır. Örneğin Eğirdir’de bir devlet hanı (Otel) yaptırarak gelen insanların hizmetine sunar. Eğirdir Mevlevihane’si için devlet bütçesinden bazı vergilerin aktarılması anlamında Mevlevihane’yi soluk aldırtır.
Vanlı Paşa döneminde: 1744’ün 15 Temmuz’unda, Milas ve Sinap bölgesinde, 6 Ağustos’ ta Sidre tepesindeki yıkıntı bir manastır-kilisede 15 Ağustos’ ta Ayazmana’ da bulunan subaşında Isparta Rum Ortodoks kiliseleri nin her yıl yapılan dua günleri vardır.
Isparta Metropiti (Başpazlık) Kûfar Efendi Osmanlı padişahı 1.Mahmud’ a mektup yazar. Isparta Rum mahallelerindeki çok sayıda Rum ailesinin çocuklarının “devşirme” programına alınmasını ister. . En az üç çocuklu Rum ailelerinden gönüllü olanların bir çocuğunun Osmanlı okullarında eğitim alması sonra Osmanlı yönetiminde yer alması kabul görür.
Isparta Metropiti Kûfar Efendi devşirilecek, Osmanlı sarayına alınacak Hıristiyan çocuklarının Müslüman yapılmasından rahatsızlık duymaz.
İşte Ortodoksluk Başpapazını bu tür bir birlikteliğe iten kuvvet Mutasarrıf Vali Vanlızade olmuştur. İslam anlayışında Hz. Mevlana usulü bir barış ortamını Burdur-Isparta ve çevresinde yaşanır kılan Vanlızade bölge insanlarınca çok sevilir. Bölgede; Burdur, Isparta’da yaşayan Acem Ermenilerinde, Rum ahalisince aranan, özlenen devlet adamı unvanına ulaşır.
Bu dönemde Isparta medreseleri, Isparta Mevlevî Dergâhı, Isparta halkı ile birlikte Osmanlı Isparta’sında Müslümanlık çizgisinden hareket edilme anlayışı öne çıkar. Ermeni, Rum cemaatleri arasındaki yarattıkları kardeşliğin, hoşgörülüğün, yanlışları dedikodu etmekten çok görmemezlikten gelme biçimi bu zamanda Isparta ve Burdur’da davranış haline gelir. Isparta ve Burdur merkezleri ile çevresinde bu denli bir gidişatın yaşanması Osmanlı Başşehri İstanbul’un dikkatlerinin Isparta üzerinde yoğunlaşmasını sağlar.
Ortodoks törenleri mevsiminde Saray görevlileri Isparta sancağına gelirler. İki ay kalırlar. Saray görevlileri özellikle Osmanlı sarayını yön veren düşünce insanları Isparta’ya gelerek gözlem yaparlar. Böyle bir hoşgörüyle yaşamını sürdüren Isparta ve Burdur’dan gönüllü devşirme insanlar seçilecektir.
***
Devlet hastanesi yakınındaki (Şimdi bu bölgede ISUBÜ Uygulamalı Bilimler Üniversite’ miz var) tarihi Hacışaban kahvesi (Günümüzde halen mevcut) ile Feridiye karakolu (bugün olduğu yerde bir özel kolej var) arasına çadır kurarlar.
Her bir Hıristiyan aile sinin çocuklarını gözlem altına alırlar. Seçici heyet yukarıda sözü edilen bölgelere giderek burada gerçekleşecek dûa ve eğlenceler içinde bulunan Hıristiyan 14-18 yaş arası gençlerin uyanıklık, dürüstlük, yaratıcılık, kahramanlık, çeviklik, insani iletişim gibi özellikleri izlenir. Görevlilerce Saray defterine not düşerler.
Müslüman çocuklarla Hıristiyan çocuklarının katılımıyla girilecek cirit, topaç, kılıç, tepik (meşin top) boğa güreşi, saklambaç, yağlı güreş, çelik-çomak, ortaoyunu taklit gösterileri gibi etkinlikler sürer. Bazen de bu çocukların şarkı söylemeleri istenir. Enstrüman çalmaları istenir. Üç cemaatin çocukları birbirlerine karşı davranışları gözlenir.
Gönüllü ailelerden seçilen çocuklar Tuzpazarı -Hatipoğlu medresesinin (Bugünkü Mimar Sinan camisi çevresi) önünde Müslüman, Hıristiyan din adamlarının da bulunduğu, ortak dualarının sonunda aileleriyle vedalaşırlar.
On bir Hıristiyan, üç Ermeni, altı Müslüman çocuk seçilmiştir. Toplam 20 devşirme... Gönüllü aileler çocuklarını Saray görevlilerinin verdikleri hediye sabunları ile Dalboyunoğlu hamamında kükürt-kül karışımı banyo yaptırırlar. Çevre ilçelerden, Burdur’ dan ve merkezden bütün halk hamam çevresinde seyirci konumundadır.
Ayaklarına Potur (bir çeşit Lacivert Karamürsel dokuması kalın pantolon) ve yakasız, bağrı açık çizgili gömlek giydirilmiştir. Isparta Kadısı Sipahizade Mustafa, Saray görevlileri, Vali Vanlı paşa ile birlikte boyunlarına birer Enâm ( ayet ve surelerden oluşan deriden bir nazarlık) takılır. Isparta hududundan kurtuluncaya kadar çocukların gözlerine kırmızı Karamürsel eşarp’ ı bağlanır. Çocuklar ikişer ikişer develere bindirilir. Yüz kişilik saray koruma görevlileriyle birlikte gözden kaybolurlar.
Çocukları devşirilen Isparta Hıristiyan ailelerinden beş yıl cizye vergisi alınmaz. Aylar sonra Saray’ dan haber gelir. Çocukların tamamı Enderun’ a (Saray okulu) kaydedilmiştir. Atina-Neo-Lonia Isparta Rum torun Hıristo Delibaş-dede defteri- Araş: Bayram AYGÜN2025 Isparta