ISPARTA'DA YETİMLERİ HATIRLAYAN BABALAR
(Yetimlere Bayrak, Vatan, Hz. Muhammed, Hz. İsa Sevgisi Verilirdi)
Isparta'da 1839’dan bugüne ilk defa 15 Mart 2025 Yetimler Haftası Vali Abdullah ERİN ile Belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen beraberliğinde 185 yıl sonra kutlanması yetimlerin hatırlanması gurur verici!
Gülhane Hattı Hümayunu adıyla ilân edilen anlayışla Padişah Abdülmecid'in fermanı(emri) gereği yeni Türk Bayrağı etrafında birliktelik çemberi oluşmasının mücadelesini verir.
1839 de Padişah Abdülmecid'in tahta çıkışının ardından, Gülhane Hattı Hümayunu ile ilân edilir. (Hayırlı emir duyurusu) Tanzimat’ı Hayriye Fermanı, Can, Mal, Irz ve Namus güvenliği, milletin, memleketin refahı, kalkınması için gerekli şartların oluşmasıyla Hamideli Isparta-Burdur bu dönemde de tek valilikle yönetilir.
Isparta ve Burdurvilayetleri yeniliklerle dolu, huzurlu bir dönemin içine girer.
***
1840’larda Isparta da uzun süre Kadı- Müftü görevinde bulunmuş bir Isparta büyüğü vardır: Ispartalılar kendisini Hz. Peygamber'in Hz. Ali ile Fâtıma'dan doğan torunu olarak bilirlerdi. Bundan dolayı da kendisine“Es-Seyyid Mehmed Efendi” sıfatını takarlar.
(Bugün aramızda olan Tönge Mahallesi’ne adını veren sülaleden önceki Ticaret Borsa Başkanı Hüseyin Tönge, SDÜ Prof. Murat Dulupçuile Gülal soyadını alan ticaret erbabı sülale ile akrabalık ilişkileri var.)
Bizim konumuz Es-Seyyid Mehmed Efendi’nin damadının(1840’lı yıllardaki) durumuyla ilgilidir. Isparta sancağı Çelebiler Mahallesi sakinlerinden Müneccimzade Hafız Cüce İsmail. 51 Yaşında genç sayılabilecek Müslim hafız.Oldukça Isparta'da bugünkü Isparta belediye Başkanı Şükrü Başdeğirmen gibi halkın sevgisini kazanmış birisidir.
***
Gök bilimiyle uğraşan medrese hocası Isparta da gök bilimiyle uğraşan Gökveli Sultan’ın torunudur. Müneccimzade Cüce Hafız İsmail, dede mesleği müneccimliği (yıldızlardan, yarınlarla, gelecekle ilgili haber veren astrologluk gelecekle ilgili ipuçları verir halka.)
Daha doğrusu Isparta halkı Cüce Hafız’ın öngörüsünden çok hoşnuttur. Sıradan bir falcı değildir. Bulguları bilimsel bulgulardır. Gök bilimselliğiyle hava şartlarıyla ilgili tahminleri matematik kuramlarına uygundur.
Daha küçük yaşta dedesinden aldığı bilgilerle ki dedesi ve büyük büyük dedesi Gökveli Sultan’dan miras kalan bilgilerle(Yazma bilgiler) haber verme yüzdesini tutturur. (Gökveli Sultan Selçuklu’ nun son döneminde yaşamış Kavaklı Abdi paşa) camisi bahçesindedir mezarı, (medrese) okulu da oradadır. Kubbeli çalışma evi daha 1948’lerde Tuhafiyeciler sitesi yapımı öncesi düşünülmeden yıktırılmıştır.)
Örneğin 1848 yılında Isparta çayına Tabakhane bölgesinden gelen büyük taşkın (İlk Taşkın) İskender mahallesi ve Ahi Kasap Mevlevi dergâhını, yüzlerce Mevlevi dede mezarını yıkar. Kemikler İstasyon bölgesine kadar yayılır. Felaketi önceden Cüce Hafız bilmiştir.
***
1850 yılında Karpuz çeşmesi yöresinden başlayan bir yangın sonunda çarşıda Bedestene kadar çok sayıda Rum, Ermen ve Müslümanlara ait dükkânlar, içindeki mallarla birlikte yanacağını birkaç yıl önce haber verdiği hikâyesi hala yaşlı Ispartalıların sohbetlerinde dillendirilir. Bu iki olay Isparta da yaşanır..
Ispartalılar bu iki büyük felaketin 1839 de Padişah Abdülmecid'in getirdiği Gülhane Hattı Hümayunu ya da Hayırlı vaka (yenileşme, çağdaşlaşma, batıya uyum sağlama) olayına bağlanır.)
Yenilikle birlikte din adamlarının, diğer esnaf ve halkın zorunlu kıyafet değişikliği ile kanundan ileri geldiğini söylerler. Yangın, selin bundan kaynaklandığını günümüzde de iddia edenler az değil!
Aba potur (Paçaları dar, gövde kısmı geniş ve kıvrımlı pantolon) yerine Çuha Şalvar ve Çakşır (Bir çeşit erkek şalvarı) Dere, Emre, Sav, Gönen, Kuleönü, İslamköy, Kozluca ve Aydoğmuş dokuma işi kullanmaları zorunlu oldu. Amerikan, İngiliz kumaşları yasaklanmıştı.
Müneccimzade Cüce Hafız İsmail Mimar Sinan Camii bölgesinde: Buğday pazarı bölgesinde:Tuz, şeker sabun, kil, bulaşık için Meşe külü, kına, gaz yağı (petrol), fitil, lâmba, mum, cam eşya, su bardağı, ayna, teneke eşya, tahta sandıklar ve sepetler, toprak yemek kapları satışı yapan büyükçe dükkân vardır.
Dere Mahallesi Bezirgân Deresi bölgesine gelen Bezirgân tüccarlarından temin edilen mallar Ispartalılar için ilginç gelen mallardır. Gıda ürünleri de satmaya başlar. Tereyağı, biber, çay, tedavi edici kitre sakızı, baharatlar, şifalı otlar, kahve, tahin helvası zeytinyağı baharat, çay bardağı, Leblebi, leblebi şekeri, badem şekeri, lokum, akide şekeri alınır.
***
Bu dönemde aile bireylerin geleceğiyle ilgili astrolojik gökbilim hikâyeleriniMüneccimzade Cüce Hafız İsmail efendiden öğrenmek isterler. 13 Mart 1840 günü hafta da bir gün halk Kaymakkapı mezarlık kıyısında toplanır.
Cüce Hafız’ın sohbetlerini iki namaz arası vakitte dinlerlerdi. Dinlemeye bayanlarda perde arkasından dinlerlerdi.
Müneccimzade Cüce Hafız İsmail Efendi büyük bakkaliye geliriyle Isparta da fakir, çocuklarını bakamayan veya anne, baba ölü Müslüman, Rum, Ermeni ailelerin çocuklarını toplar. Bugünkü Öküzbattı bölgesinde (Emre Mah.) Mutasarrıf valiliğin kontrolüyle bir fakirhane açarak; hangi dine mensuplarsa, yakınlarının onayını alarak onları dinlerine göre eğitim verdirirdi.
Öküzbattı Acem (Ermeni) ve Rum yetimhanesinde sahiplenilen çocuklara hem İslami hem Ortodoksluk bilgileri yanında Türk Bayrağı ve vatan sevgisi dersleriyle yetimlerin sevgisi kazanılır.
Ancak, Gülhane Hattı Hümayunu adıyla ilân edilen anlayışla Padişah Abdülmecid'in ferman emri gereği yeni Türk Bayrağı etrafında bir birliktelik, sevgi çemberi oluşmasının mücadelesini verir. Rum Tarihçi Stavros Kaplanoğlu, Mevlevi Ahi Kasap Ali Dede Efendi (Kiler Defteri)
Araştırma Bayram AYGÜN-2025