EĞİRDİR NİS ADA DA KÖLE TİCARETİ VE PINAR PAZARI
Ada sakinlerinden Rum ahalisinin Eğirdir şehrinde dükkânları vardı. Nis adalı Müslim sakinlerinin geçim kaynakları balıkçılık, kayıkçılık, çuha, kumaş dokumacılığıdır. Bir kısım Ada Rumları taş ustası, (marangoz) dülgerlik, el yapımı kâğıtçılıktı. Ada Nis’ te jimnastik okulunun yansıra; masal anlatıcılığı, tüccarlık yapanlar, Müslümanlık, Ortodoksluk dersleri veren iki ayrı okul da vardı.
Rüzgârlı havalarda balıkçıların sığındıkları küçük adanın adını yerliler Can adası demişler. Hz. İsa meleklerini bu adaya gönderir, çaresiz insanlar için ruhlar bir süre burada konaklar, çaresizlerin imdadına (manevi) koşarlarmış gibi inançlar Ada Rumları’ nın temel inançlarıydı.
***
Ruhlar adasında (Can Ada) bölgenin ağalarından birisi olan İlanoğlu veya (Yılanlıoğlu) adlı birisinin malikânesi vardı. 1919’ larda Eğirdir ’li Çulha (kumaş) tüccarı Yazlalı Mehmedoğlu Ahmed ağanın eline geçer. Ağa’ ın bilinen ikinci sahibi olur. İnşaat mevsimi sonu bu ada da toplanırlar. 1897’ ye kadar Pınar Pazarı Ada Nis’te kurulurdu.
Ada da konuşlu Kıbrıs’ lı Rum köle tüccarları İplik, Çuha festivalinin arkasına sığınarak İnsan ticareti yaparlardı. Sonradan ismi Pınar Pazarı olacak Nis adada yapılan İplik Çuha Pazar-panayırında köle alınıp satılmasından bir grup çuha tüccarları çok rahatsız olurlar.
Eğirdir halkından Seydipaşa mahallesinden Pestelcioğlu Mustafa, Kale mahallesinden Çandarlıoğlu Mustafa Ali, Yaylazâde’ den Sarı Hüseyin adlı muhtarlar ile Çuha Dokuyucular Ağası olan aynı zamanda tüccar, Kale mahalleli Sinan zadelerden Sinanoğlu Ali Osman ağanın huzuruna çıkarlar.
Nis Ada da her yıl düzenlenen İplik, Çuha festivalinin dokusuna aykırılık olduğundan köle ticareti yapan Kıbrıslı Ada Rum tüccarların bu işten vaz geçilmesini, yoksa Ada Nis’te festivalin yasaklanmasını isterler.
İplikçiler, Çuhacılar ağası Sinanoğlu Ali Osman ağa da Eğirdir ağası Tuğlu (Tığ) ağa ile birlikte Zaman zaman Eğirdir de oturan, Eğirdir’den evli Devlet Şurası üyelerinden Avlonyalı Mustafa Paşa zade Ferit Bey’le görüşüp bir karara varırlar. Karar Isparta Mutasarrıfı Vali Hüseyin Hüsnü Bey’in de onayı alınır.
***
Psidya İdareciler heyeti kararıyla; Nislides Nis Ada (Yeşilada) Ada da İplik-Çuha festivallerinin bir bölümü Nis da bir bölümünün de Eğirdir Yazla güneyinde yapılması kararlaştırılır. Köle ticaretinin sonlanması bu şekilde sonlandırılır. Köle ticaretinde inat eden Kıbrıslı Rum tüccarlardan bir ikisi aileleriyle birlikte Konya’ya sürgün edilir.
Bu pazar esasında iplik pazarı olarak Ada Nis’te 1897’ den sonra Nislides’ te (Ada Nis)’ te Pınar pazarı sonlanır. Ada dışına, Yazla bölgesine Pınar Pazarı adıyla yeniden Pazar kurulmaya başlanır. Uzun yıllar Ada Nis’te yapılan insan ticaretini Kıbrıs’tan gelen yerli Rum halkı yapardı. Hiçbir zaman diğer yerli Rumlar ve de Ada’ lı, Eğirdir’ li Yörük-Türkmenler (Müslümanlar) insan ticareti işlerine karışmazlardı. Kıbrıs’tan gelen sonra yerli ailelerden sayılan Kıbrıslı Rum adalı tüccarlar insan ticareti (köle) ticareti ile uğraşmışlar bir süre.
Bu tarihten sonra insan ticareti yapılmaz. Aynı kararla Isparta İplikçi cami meydanında yapılan (Şimdiki Isparta Oteli çevresi) dokuma iplik ürünlerini pazarında yapılan gizli köle ticareti de sonlanır. Sonradan Yazla Pınar Pazarı bölgesinde alışverişler para yerine yörenin tarımsal ve hayvansal ürünleriyle değiş-tokuş yöntemine dönüşür. Dolayısıyla da iplik ve dokuma ürünleri olarak kurulan Pazar da yöresel, mevsimlik ürünler yer alır. Pazarın adını Rumlar: “Pazar Ak Pınar” olarak, Müslümanlarsa “Pınar pazarı“ olarak dillendirmeye başlarlar.
Bu pazarda iğneden ipliğe, toprak ürünlerinden başka bölgenin, Müslüman ve Rumların yemek adetleri de gelen ziyaretçilere (ticari anlamda) tanıştırılırdı. 1900’ lere doğru ev hizmetçisi de olsa köle ticareti sonlanır.
Daha sonra Eğirdir ağalarından Tığlı (Tuğlu) Hasan Ali ağaya, Sinanoğlu Ali Osman ağalara insan alım satımını yasaklattıkları için Isparta –Burdur ortak mutasarrıf valisi İzmitli Hüseyin Hüsnü Bey tarafından ikili şeref payesi olan ikili Tuğ takdim edilir.
Her iki ağa ikili tuğları göğüslerinde taşıma şeref ve onuruna erişirler. (Osmanlı da ahalinin tümüne ilgilendiren bir başarı olduğunda Osmanlı yönetimi ikili tuğ şeref payesi verilirdi. Bu tuğları göğüslerine takanlar yakınlarıyla birlikte devlet hizmetlerinde öncelikli olurlardı)
Kaynak- Araştırma: Prof. Neşet Çağatay, Yunanlı Yazarlar, Osmanlı Isparta’sı torunları Fros Hatırlıoğlu Stavros Kaplanoğlu Bayram AYGÜN: 2025 Isparta