ISPARTA BAŞPAPAZI’NIN KIZ KARDEŞLERİ
Araştırma: Bayram AYGÜN
Emekli Öğretmen/Köşe Yazarı
1829’lu yıllarda nam-ı diğer Kel Ali adlı bir eşkıya Isparta'mıza gelmiş, varlıklı Rum, Ermeni, Müslüman ailelerden haksız para ve eşya gasp ediyor. Ortalığa korku salıyor.
Söz konusu eşkıyanın bertaraf edilmesi için Osmanlı’nın eyaleti Halep’te görevli Vali İbrahim Paşa Isparta’ya gönderilir. Ancak eşkıyanın gücü Isparta’ya gelince daha da artar.
Isparta-Atabey’e sürgün gönderilmiş orta suçlu, Yeniçeri ocağından gönderilmiş cezalı askerlerin de eşkıya Kel Ali’ye katılmaları durumu çok zorlaştırmış. Isparta halkı kara günler yaşamaya başlar. Halep’ten gönderilen Vali İbrahim Paşa başarısız olur, bunun üzerine Konya eyaletinden askeri birlikler Isparta’ya sevk edilir.
5-6 Ay süren eşkıya korkusu son bulur. Kel Ali ve yandaşları yakalanır. Eşkıya Kel Ali ve 30 kadar manga sorumluları şimdiki Mimar Sinan Camisi önündeki boşlukta bulunan kavakların dallarına urganlar bağlanır ve idam edilirler. Üç gün öylece asılanları halk seyreder. Eşkıya uzantılarının göz, ağız, burunlarına sinek, arılar üşüşür. Bunun üzerine cesetler kavak dallarından indirilir. Cenaze namazları kılınmadan, öylece bir yerlerde topluca gömülürler.
Bazı eşkıyaların kafası bir bal mumlu küp içine konur. Ağızları mühürlenerek; saltanat merkezi İstanbul’a gönderilmiştir. 1829’un Osmanlı Padişahı II. Mahmud’a gösterilir. Kel Ali’ye ait ev, araziler Cedit Hızırbey mahallesinde düne kadar mevcutken; şimdi başkalarının sahipliğine geçmiş. Ama tapu kayıtlarında hala bu bölge Kel Ali arazileri ve evi olarak geçmektedir.
Kel Ali’nin zulmünden etkilenen Ispartalı ailelere Padişah II. Mahmud’un emriyle yardımlar yapılır. Isparta ticaretini elinde bulunduran Emre, Doğancı,Turan,Temel Mahalleli Gayrimüslim Rum ve Ermeni varlıklı aileler, çok sayıda sünnet günü gelmiş ama eşkıya korkusundan düğün yapamamış aileler düşünülür. Düğünlerin yapılması sağlanır. Gayrimüslim Ispartalı varlıklı aileler, bay, bayan hiçbir baskı altında kalmadan Müslümanların düğünlerine koşarlar.
Eşkıya Kel Ali’nin zulmünden kurtulan Isparta’daki Rum Ortodoks Metropolitliği de nefes almış. İlk defa Isparta Metropoliti Meletios Meletyus da Müslümanların düğünlerine sivil giysiyle katılmış. Sünnet düğünü yapılan Müslümanların Kur’an dinleme törenlerine eşlik etmiş. Isparta Başpapazı ya da Psidya Metropoliti Meletios Meletyus ve ikiz rahibe kız kardeşleri Evne ve Herne hanımlar da sivil giysilerle sünnet düğün evinde bayanlar için okunan Kur’an ve Mevlit dinletisine katılmaya başlamışlar. Koro halinde Mevlide fiilen eşlik etmişler. Rahibe kardeşlerin her ikisinin de aynı anda Kelime-i Şahadet getirdikleri, Isparta ailelerinde aylarca günün konusu olarak konuşulmuş.
1829’un düğün mevsiminde tüm düğünlere katılan Metropolit (Başpapaz)’in ikiz rahibe kardeşlerinin Hafız Âmâ (Görme Özürlü) Alil Halil (Ali) hocanın güzel sesli Kur’an okumasına dayanamayıp ağladığı, diğer Ortodoks rahibesi kız kardeşin de bayıldığı söylenir.
Müslim ve Gayrimüslimler arasında Isparta’da böyle bir görüntü diğer Osmanlı eyaletlerinde güzel bir davranış olarak nitelenir. Bu durum ekonomiye yansır ki 1829’lu Sultan Mahmud’un padişahlığı döneminde Isparta sancağının ekonomik yapısı (Halı, gül, afyon sütü, kök boya) dış satımı artmıştır.
Isparta Emre’li Rum Tüccar, kandiller için Gaz Yağı satıcısı Dimitri Ayaklıoğlu’nun eşi ve kızlarının tuttukları Vakayı Name(günlük)’den anlıyorum. Bu notları şimdi Atina da yaşayan, çatı inşaat malzemesi üreticisi torun Isparta Rum’u saygıdeğer Thedor Ayaklıoğlu’nun kopya dede-amca defterlerinde görmekteyim. Sağ olsunlar; Bayram AYGÜN imzalı yayınlama hakkını da şahsıma verdiler.
Ispartalı (Yunanistan) Rum torunların dede günlüklerinde Isparta’mızdaki sünnet düğünleri anlatılmış. Çok sayıda düğün sahibinin adı, mahallesi günlükte not edilmiş. Örneğin bunlardan Doğancı mahallesinden Dingiloğlu Osman’ın 1832 doğumlu olup 3 çocuğunun sünnet edilişinde Isparta Metropoliti, Rahibe Kız kardeşleri, kilise papazları, Medrese ve Şadiye Psiko Terapi merkezi hocaları, Firdevs Bey Mimar Sinan Para Vakfı başkanı Müftü-Kadı Süleyman efendi, kızları, Bedesten ağası Doli Garuk efendi ve eşi, Şeyh Abdülkadir Geylani Tekkesi Baş Şeyhi Vasif efendi, Isparta Mevlevihane Dedesi Mevlevihan Küçük Yahya Efendi, Mevlevihane korosunun katıldıkları düğünler not edilmiş. Karaağaç Mahallesinde de aynı kadro düğüne katılmış. Düğün sahibi Hüsamoğlu ve Hasanoğlu. İki düğün sahipleri 1933 doğumlu olup; Erkek ve bayanların ayrı ayrı bölümlerde önce İslami dualar ettikleri, dualara Isparta kilise papazlarının da "amin" dedikleri gözlenmiş. Sonra eğlencelerle düğün devam etmiş olduğunu yine bu günlüklerden öğreniyoruz.
Isparta Acemleri Ermeni Halk Dansları Armaş müzik grubu, Türkçe, Rumca, Ermenice İslami ilahi parçaları ile düğün evine canlılık kattıkları; Müslüman, Rum, Ermeni cemaatleri arasında, birbirlerinin inançlarına saygılı bir biçimde davrandıkları yine günlük notlarından görmekteyiz.