ISPARTA – FETHİYE HATTI
Bayram AYGÜN
Isparta’mıza 3,5 Saat uzaklıkta 4500 bin yıllık bir Anadolu Rum Köyü.
MUĞLA-Fethiye’de terk edilmiş, hayaletlerle dolu bir mahalle-köy:
KAYAKÖY!... (Levissi) Köyün Rumca adı..
Muğla ilimize bağlı Fethiye ilçesinin bir mahalle köyü: Kayaköy, Muğla Büyükşehir kapsamında olduğu için köyler kanuna göre “mahalle” konumunda adlandırılmakta. Şehirdeki hizmetler, altyapı, yolcu taşıma, kaldırım falan ne varsa köylere de hizmetler götürülmektedir.
Araştırmalarımıza göre 5 bin yıllık bir geçmişe sahip bir Anadolu köyüdür Kayaköy... Beşbin yıl önce yapılmış taştan evler günümüze sapasağlam gelmiş ve kaya görümündeler.. Rumlar evlerini sarp yamaçlara yapmışlar. Düz ovayı tarımsal alan olarak kullanmışlar. 1924’de Batı Trakya’dan gelen Türk obaları ise düz ovaya yerleşmişler. Tarım alanlarını konuta dönüştürmüşler. Yorumu siz yapın..
Köy diyoruz ama bir kasaba görünümünde . Çatılı evlerin sayısı az. Burada oturan Anadolu Büyük İskender Rumları Lozan Mübadil kanunu nedeniyle 1924'de Yunanistan’a göç etmişler. Yunanistan'dan Karakeçili Türk oymağı köylüleri Kayaköy’e yerleşmişler. Ama Rumların kaldıkları taş evlere değil; az ileride düz ovaya yerleşmişler. Bundan dolayı Kayaköy Rum evleri boş kalmış hayalete dönüşmüş. Ama tüm ahşap, demir uzantıları talan edilmiş.
Kayaköy'deki Rum evleri restore edilmeyi bekliyor. Bir çalışma var! Göreceğiz.. Acılı bir 'Lozan Mübadelesi ' hikayesi karşınıza çıkıyor. Kayaköy’ün dört bir tarafında, az ileriye konuşlu yine tek sütunlu nöbetçi kaleler hala ayakta. Kayaköy Rumları balıkçılık, ahşap işleri, demircilik işleriyle Anadolu halkına hizmet vermişler.
Kayaköy’ün yer aldığı, Ege denizine paralel tepecik-dağların üzerinde Kızılçam, Ihlamur, Katran ağacı,Günlük ağaçları sıklıkla yer almış. Isparta, Burdur, Akşehir, Beyşehir bölgelerine kadar Kayaköy’lü Rumlar buralara Katran, mide hastalıklarına iyi gelen günlük ağacından üretilmiş günlük sıvısı, dövenler için çakmaktaşı, çeşitli ocak kazan, tencere altı basamak aygıtları falan getirdikleri, sattıkları yine bu bölgeye gelen torun Rumların dede anılarından öğreniyorum.
Köyde sapasağlam kalmış üç kilise ve bir manastır okul, demirci, bakırcı dükkanları şimdi gözleme yapılan ticarethanelere dönüşmüş. Kayaköy’e girtler uyandıracak yapıda taş evleri görürsünüz. Sarp bir tepeye konuşlu evlere doğru yürüdüğünüzde sizi şaşırtan bir manzara ile karşılaşırsınız. M.Ö. 2500’lü yıllara dayanan bir tarihi var Kayaköy’ün. Meraklılar Kayaköy evlerinden talan edilen demir, bakır, ahşap, toprak antika eşyaları gözleme ticarethanelerinde sergilemekteler.
“Hayalet şehir” olarak adlandırılan Kayaköy’e yeni bir film çekimi yapılmış. Fethiye’nin Kayaköy Mahallesi’nde yaşanan gerçek bir olaydan etkilenilmiş görüntüsü veren konulu sinema filmi beyaz perdeye aktarılmış. Adı da: ‘666 Cin Musallatı’ denmiş. tabimoskoca beş bin nüfuslu Rum köyüne hiçbir aile yerleşmeyince; elbette hayali efsane-masallar da uydurulacak!
Kayaköy’ün eski adı Levissi. Kayaköy’de komşu gürültüsünden tutun da evlerin manzarası, güneşten yararlanma gibi durumlar düşünülmüş. Komşular birbirinin önünü kapatmamışlar. Bahçeli, ikişer katlı taş evler aynı planda yapılmış. Bahçelerinde zahire deposu, su deposu, ekmek fırınları, kiler, ziraat araçların saklandığı yarı yeraltı yarı yeryüzünde olmak üzere depo odalar mevcut.
1924'de Lozan anlaşmasına eklenen bir madde ile Isparta ve Burdur, Alanya Rumlarını sürgün etmişiz. Türkler Anadolu’ya gelmelerinden itibaren sanat, zanaat malzemelerini hep temin eden, birlikte iyi ve kötü günlerimizin geçtiği komşularımızdan koparılmışız.
1924’den sonra aynı durumu Isparta’mız da yaşamış. Değirmenci, ekmekçi, demirci, bakırcı, lokantacı, berber, sünnetçi, davulcu... her ne aklınıza gelirse gelsin... Her bir sanatsal ihtiyaç maddelerini temin eden Rum dostlarımız ülkemizden kovulmuşlar. 1924 öncesi düzenli esnafı bir daha yakalayamamışız.
1914’den sonra yeni Cumhuriyet’le birlikte sanat erbabı Rumlar, ticaret erbabı Yahudiler, mimarlıkta öncü el becerisi Ermenilerle (Acemleri) doğru dürüst bir dostluk, kardeşlik iletişimi kuramadık ve ortak yaşama kültürünü arayacağımız yerde onları kovduk. Lozan raporlarına göre 1 milyon 400 bin insanı gönderdik. 1.850 bin de Yunanistan ve Balkanlar’dan Müslüman insanımızı ülkeye davet ettik.
Neyse son olarak Kayaköy Rum evlerinin 450 yıldır günümüze gelmesinin sırrı nedir? 1957'de Fethiye, Kayaköy'de 7 şiddetinde deprem olur. Yeni yapı evler yıkıldığı gibi Rum evlerinden tek bir taş parçasının bile düşmediği deprem raporlarında mevcut..