EĞİRDİR ISPARTA ÇEKİŞMESİ
Eğirdir Isparta arasındaki çekişmenin geçmişi, sandığımızdan daha eskidir. Halk arasında; Eğirdirli ‘balık beyinli’, Ispartalı ‘kabakçı’ diye söylenir. Latife bir yana, M.Ö.7 yy. da yaşayan Sparta’lı lirik şair Alkman’ın (doğum yeri Sardes) Parthenion adlı eserine göz atalım.
‘Ve yüzünün gümüş gibi parlayan bakışı
Ne söyleyebilirim ki sana açıktan?
O Hagesikhora’dır
Ancak güzellikte kim (Hagesikhora) Agido’dan sonra ikinci gelmekteyse
Onun atı Ibenos (Lydia) atına karşı
Yarışan bir Kolaksasios (İskit) atı olmasına müsaade et?’
Şiirde; güzellik kıyaslaması yanında, Eğirdir (Lydia) atı ile Sparta (iskit) atının yarıştırılması konu ediliyor. Bu kardeşler arasındaki çekişmedir. Bu M.Ö. 3000 yıldan beri hemen hemen aynıdır. Eğirdir Gölü etrafı Etrüsk bölgesidir, şehir devletlerindeki halklar kardeştir. Yakından bakalım!
Türklerde; eskiden ‘kurt’ anayı, ‘at’ babayı temsil ederdi. Eğirdir; Likya tarafına yakın, Isparta (Sparta ); İskitlere yakın. Etrüsklerde üçleme anlayışına göre; Lidya (Lydia), Misya (Misia), Karya (Karia) üç kardeştir. Herodot; ‘Targitaus’un üç oğlu Lipoksay (Lipoxais), Arpoksay (Arpoxais), Kolaksay (Kolaxais) var’ demekte ve bu toprakların üç oğul arasında paylaştırmasını anlatır. Bir başka öyküde en yaşlı olan Akha (Lidya ve Misya) bölgesini, orta kardeş Karya bölgesini, küçük kardeş Isparta bölgesini alır, bu da Krali (Çar) İskitlerdeki üçlemedir. Günümüzde Prof. Dr. Muzaffer Demir’in değerlendirmesinde ‘İskitlerin ve Spartalıların hayat tarzları, davranış biçimleri ve değerleri büyük ölçüde birbirine benzediği’ yer almaktadır. Hellanikos (M.Ö. 6-5 yy) ise buradaki halkları Pelasglar (İskitler) olarak adlandırır. Eğirdir Gölü çevresine biraz daha yakın bakalım, Ramazan Topraklının aşağıdaki haritasına mercek tutalım!
Lampsakoslu Kharon (M.Ö 7-6 yy); Troas bölge sınırlarını Praktion’dan başlatarak (Lampsakene bölgesi) yayılma alanını üç yüz stadion (yaklaşık 15 km) küçültür ki, bu da Parion’dan Praktion’a kadar uzaklıktır. Bununla birlikte kent topraklarını Adranyttion’a kadar uzatır. Ayrıca Strabon (M.Ö. 64, M.S. 24); Lampsakos toprakları, Praktion ırmağının kuzeydoğusundan başlar demekle, Kharon’un Yıllıkları eserinin giriş bölümünde yer alan çoğrafya bilgisinden yararlanmış olduğu açıkça görülebilir. Kharon; Karya (Kardia), Lampsakos’a (Misya) çok uzak değildir der. Palyaines (M.S. 2 yy.); yazar adı vermeden Lampsakos konusunda bir öykü anlatır. Lamsakene bölgesi topraklarının sınırı Parion’dan 70 stadion (14 km) uzaklıktaki Hermaion’dan (Misya – Lidya sınırı) bahseder. Bununla birlikte Lampsakos kenti konusunda Heredot’un anlattığı öykü önemlidir. Kypselos’un (M.Ö. 7 yy yönetici) oğlu Miltiades, Lampsakos’lular tarafından pusuya düşürülerek esir alınır. Miltiades’in başına gelenleri öğrenen dostu Lydia kralı Kroisos, Lampsakos’lulara Miltiades’i salıvermeleri için haber gönderir, yoksa çam ağacı gibi ezecektir. (Misya, aynı zamanda kayın ağacı anlamına gelir). Yine Kharon’un aktarımına bakalım. Attika’lılar 20 trireme (yaygın olarak M.Ö. 6-5 yy. larda kullanılan üç sıra kürekli küçük bir gemi türü) kadıga ile İonya’lılara yardım etmek üzere denize açılırlar. Sardeis (Barla)’ya vardıklarında kraliyet surları dışında, tüm kenti ele geçirildiğini görüp geri çekilirler. Kharon; Herakles’ in (Truva yöneticisi) tanrısal soyunu ispatlamak için de onun birkaç öyküsünü anlatmıştır. Heraklas soyu ise, 500 yıl (M.Ö. 1200-700) Eğirdir Bölgesi (Lydia)’nde yönetici olarak kalmıştır. Kharon; ayrıca Isparta (Sparta)’ya da gitmiş gördüklerini aktarmıştır. Ayrıca Kharon’un Sparta’da ki Lykaurgas (M.Ö. 800-730) anayasası ve Prytareis (danışma meclisi) ile ilgili çalışması önemlidir. İskit (Massa-Misia)’li bilge Anakharsis; Sparta’lıların kent kültüründen bahseder, göçebe halklar gibi sözlerinin eri olduklarını belirtir. Eurotas, bir ara Sparta krallığını Lakeidoman’a bırakır. (Sparta yöneticisi, aynı zamanda Lakeidoman bölgesi yöneticisinin yeğeniydi). Eurotas ise; kral Amydas (Bebryk kralı – M.Ö. 8 yy Frig kralı Midas olabilir) ile Argos (Atabey) bölgesi kraliçesi Eurydice’tendir. Kharon’un ilginç sözlerinden birisi de Frigya yani Frigler ile ilgilidir. Kharon bundan başka, ‘Lampsekene bölgesi topraklarına burada yaşayan Bebryk halkından dolayı Bebrykia (Poseidon’un oğlu olan dev, efsanevi Bebryk halkının kralıdır) denildiğini ve halkın aralıksız süren savaşlar nedeniyle yok olup gittiğini’ anlatır.
M.Ö. 1300-1200 yıllarında; Truvalılar’dan sonra (M.Ö.3000-2500), Lakedaimon’a yerleşen halklar İskitler’dir. İskit gençleri; Ephebes (Efes delikanlısı), Sparta gençleri; Sideunai (Side delikanlısı) olarak adlandırılır. Bu bölgenin en eski halkı ise Likya’lılardır (M.Ö. 4000-3000). Kısacası Eğirdir Gölü bölgesi Etrüsk bölgesidir. Nasıl Etrüskler İtalya’ya gitmişlerse, İskitler de Makedonya ve Yunanistan’a gitmişlerdir. Türkistan coğrafyasına (Tuva, Çuvaş, Kırgız, Kazak, Özbekistan) yayılmış İskitler, göçebe kabilelerin örgütsel sürekliliğini yöneten ideal bir toplum bağlamında değerlendirilebilir. Uzunca bir dönem Eğirdir Gölü çevresini merkez alarak, Perslerden sonra diğer bölgelere dağılmışlardır. Aralarındaki çekişme müsabakalara yani yarışmalara da yansımış, ilk olimpiyatlar bu bölgede başlamıştır. Gençler on beş – on altı yaşına gelince, aralarında başarılı olanları elemeye tabi tutulan yarışmalardır bunlar. M.Ö. 6 yy, Achaemenes 1. Darius zamanında (Pers) 75. Olimpiyatların yapıldığını biliyoruz.
Eğirdir – Isparta çekişedursun, bu olimpiyatların kazananı Batı olmuş bundan sonra da, Hint-Avrupa tarihi yazılmıştır!
Saygılarımla, Ali Taş