UYGARLIĞIN MERKEZİ ANADOLU VE EĞİRDİR
Ali Taş
Nasıl insan oldum? Adlı kitabımda 2019 yılında uygarlığın merkezi Anadolu ve Eğirdir diye yazmıştım. Ramazan Topraklı’nın Haziran, 2024 yılında Dik Gazetede yayınlanan ‘Eğirdir – Eski Dünya Merkezkerinden Biri’ başlıklı yazısını gördüğümde şaşırmadım. Ramazan Topraklı; ‘Eğirdir ve Hoyran Gölleri, tarihte iki ayrı göldü ve iki göl arasında suları Hoyran’dan Eğirdir’e akan, ağzı kaynağına yakın veya seyri kısa bir ırmak, bu ırmak üzerinde farklı birçok adı kaydedilen Yenice Köyü köprüsü adlı bir taş kemer köprü vardı. Sardes ve İran Susa şehirlerini bağlayan Anayol (Kral Yolu), bu köprüden geçmekteydi. 500 yıl önce çoğrafi bir değişim vuku buldu. İki göl birleşti’ diyerek, Eğirdir neden, eski Dünya merkezlerinden biridir? Sorusuyla birlikte ekte Göller Bölgesi haritasını ve şehir devletlerini vermektedir.
Bu kadar çok olayın vuku bulduğu, doğu ile batı, şark ile garp, Asya ile Avrupa, Arzava, Arzava ile Ahhijava, Truva ile Akhalar, Suriye ile Yunanistan hududu üzerinde bulunan, çoğrafya ve tabiat olarak her çeşit güzellik ve zenginliğe sahip, Anayol yakınında müstesna bir yere sahip Eğirdir, eski Dünya merkezi olmaya layıktır.
Şimdi, Nasıl İnsan Oldum? Kitabımdan Anadolu ve Eğirdir’e bakalım.
Hatti’ler, Anadolu’nun eski halklarındandır. Belirli bir uygarlığa sahiptirler. Kuzey Batı Anadolu’da ise Truva’lılar vardır. Truvalılarında sanatta, medeniyette ileri olduğunu biliyoruz. Anadolu’lu Homeros, İlyada destanında Truvalıları anlatmaktadır. Assuva birliğini oluşturan [Likya, Karya, Misa, Truva gibi] 22 şehir devletlerinin Türk dilli olduklarını biliyoruz. Batı ve Orta Akdeniz’e kadar devlet kuran Lidya bölgesi içerisindeki Etrüskler Türk kültürüne sahiptir. Etrüsklerde kartal ve kırmızı renk kutsaldır. Muharip bir halktır, gemicilikte ustadır. Etrüsklere ait Piacenza yazıtları [ilk Türk tarihçisi Önre-Binabaşı tarafından yazılmış], 1877 yılında bulunmuştur. Ziraatçilikte de maharetliydiler. Etrüskler, Lidya’da, Eğirdir Bölgesinde Truva’dadır. Şehir ve Türk kültürünü İtalya’ya götürmüşlerdir. Eğirdir Bölgesinde Mira, Kuvalya’da vardır. M.Ö. 2000’lerde Hatti’ye tabidirler. Mira kralı özgür düşüncenin önemini özellikle belirtmiştir. Mira ve Truva komşudurlar. Akalar [Hurriler – Subarlar], Arzava Göller Bölgesindedir. Göller bölgesine gelen Frigler zamanında Hititler, ortadan kalkmıştır. Frigler, Asyalıdır. İskit Goysitiri ile Frig Tanrısı Attis özdeştir. Herodot, Goysitiri Apollon’la özdeşleşmiştir. Goysitir, güneş tanrısıdır. Türk Tanrısı Hızır gibidir. Part [Saka] ve Med'leri’ Isparta’da bulunduğu sırada İzmir [Barla] ötesindeki halklara yani Akalar’a Yuna [Yunanlı] demiştir. Med’lerle Oğuz boyundan akrabalık [Kayı->Kayani] vardır. Bundan 110 yıl önce Karçınzade; Lid ve Med kavmi Türk’tür diye [Dünya seyahati–Seyahatül Kübra eserinde] söylemiştir. Lid’ lerin Pers’lere karşı güçlü kale yapmaları onları kati düşman gördüklerindendir. Etrüsk inanç sistemi üç ayak [en yüce gök/Tanrı, temel tabiat, ata ruhları] üstüne kuruludur. Kapı yerlerine özel önem verdikleri görülmektedir. Etrüsk genleri, Anadolu Türklerinin genlerine yakındır. Etrüskler, kendilerine Aras olarak adlandırırlar. A. Piganeli, ‘Anadolu’ daki tapınak – kale yaşayış yerleri ile Etrüriya bölgesindeki yaşayış yerleri arasındaki yakınlığa dikkat’ çekmektedir. Yazıdan yararlanan Etrüsklerin, toplumda okuyan yazan kesimine ihtiyaçları vardır. Bu yüzden bitikçi (katip) ve tercümanların yetiştirilmesi için okullar kurarlardı [Bağlanma kitabı Ali Taş, 2022].
Dil konusunu kısaca özetleyelim. 2021 yılında yayınlanan Uslaşma ve Uzlaşma ile 2023 yılında yayınlanan Dil ve Karar kitaplarımda yer alan Eğirdir bölgesinde konuşulan Luvi diye adlandırılan dile (Etrüsk dili) göz atalım.
Luvi dilinin esasını Pelasg [Etrüsk] dili oluşturmaktadır. Bu dili kullananlar; M.Ö. 3000’lerden sonra özellikle [Pelasglar-Lelegler] Batı Anadolu, öncelikle Arzava merkez olmak üzere Beyce Sultan, Apasa, Troya üçgeninde; Psidya, Lidya ve Likya bölgelerinde Truva’ da dahil olmak üzere yaşamışlardır. Luvice, esas olarak hece dilidir. Dil formülasyonu ve bilginin kaynağının diğer nirengi noktasında Etrüskler, İtalya’ da rol oynamışlardır.
Şimdi de Göller Bölgesindeki hareketliliğe Anadolu kapsamında bakalım.
M.Ö. 2500-2000 Akkad’ların Lidya bölgesine gelişi ile Göller Bölgesinde Turukku ittifakı kurulur. Bu konu Şartamhari metinlerinde (M.Ö. 2334-2150) yer alır.
Göller Bölgesindeki Mikenlerin Truva (Çanakkale) bölgesine hareketleri
Çanakkale Bölgesindeki Truvalıların (Etrüskler) İtalya’ya hareketleri
Orta Anadolu Hattuşaş Bölgesindeki Hatti’lerin yani On (Got-Hat)’ların boylara ayrılışı (batı kol Aslanbeg’ler, diğer kol Tuğlu – Tulu), batı kolun Arzava (Göller Bölgesi)’ne gelmeleri
Hititlerin Hattuşaş (Hatti) bölgesine gelişleri
M.Ö. 2000-1500 Hititlerin Lidya Bölgesi (Göller Bölgesi)’ne gelişleri (Turukku ittifakının dağılışı, M.Ö. 1950)
Assuva birliğinin (17 şehir devleti Türki kralı İl-şu Nail ile) kuruluşu (Hitit metinlerinde yer alır
Aka (Hurri - Subar)’ların Göller Bölgesine gelişi
Mira-Kuvalya’nın (M.Ö. 2000’lerde Hatti’ye tabi), Göller Bölgesine gelişi
Frigler’in Midas’tan Eğirdir Gölü Kemer boğazına gelmesiHititlerin yıkılışı (Karaman, M.Ö. 1190)
Aka – Truva savaşı (Göller Bölgesi, M.Ö. 1200)
Akaların Batı Anadolu (İzmir) bölgesine geçişi
M.Ö. 1000-500
Part’ların (İran Bölgesinden) Isparta’ya gelişi
Misa (Misya)’nın Çanakkale bölgesine geçişi
Friglerin yıkılışı (M.Ö. 600)
Med’lerin Göller Bölgesine gelişi (M.Ö. 750-500)
Perslerin Eğirdir Bölgesine akını (M.Ö. 600-500)
Lidyalıların yıkılışı (M.Ö. 547
M.Ö. 500-0
Etrüsklerin hâkimiyetini kaybetmesi (Roma ve Göller Bölgesi, M.Ö. 500-300)
Roma (Latin) Birliğinin çıkışı (M.Ö.300-M.S.300)
M.S. 0-500
Etrüsklerin Burdur – Gölhisar taraflarına çekilişi (M.S. 50, Strabon anlatımı
Bizans (Doğu Roma) kuruluşu (M.S. 300)
Etrüsklerin uygarlıkta önemli bir yeri vardır. İskoç Byres; ‘güçlü bir millet tarafından Etrüsk kayıtlarının işe yaramaz hale getirildiği görülüyor. Bu tahribatın nedeni belki de tahribatı gerçekleştiren güçlü milletin kendi kökenini gizlemesidir’, ‘muhtemelen Roma fetih döneminde Etrüsk belgelerini ele geçirirken onların kitaplarını imha etti’ demiştir. Prof. Dr. Fahri Işık, 24.7.2022 Hürriyet’ teki röportajında; ‘Anadolu’ da karanlık dönem var diyorlar. Karanlık dönem bir oyun, arayı karanlık bırakıyorlar ki Anadolu’ da süreklilik bozula, bir başkası gelmiş ola. Özellikle Batı’da susarak, yok sayarak öldürme olayı var düşünceyi. Anadolu’ yu bütünü içerisinde bilmezsen doğruyu bulamazsın’.
Anadolu, Eğirdir uygarlığın merkezidir. Siz ne dersiniz?