BÖLÜM - 18
ISPARTA’DA KIŞ HAZIRLIKLARI
Ülkemizde her evde olduğu gibi Ispartalı aileler de kış hazırlıklarını yazdan yapar. Eskiden de öyleydi şimdi de… Fakat son zamanlarda yazdan yapılan kış hazırlıkları biraz eksilmiş durumda. Çünkü ülkemizin sebzelerinde yaz-kış anlamı kalktı. Seracılık yöntemi ile yaz sebzelerine kışın da sahibiz. Bu yüzden bazı aileler kış hazırlıklarından vazgeçmiş gibi görünüyor. Ancak seralarda yetişen ürünlerin lezzetleri yaz ürünlerine benzemediğinden kış hazırlıkları Isparta’da bütün hızı ile devam ediyor.
Isparta’da hemen hemen her ev önce tarhana yapar. Çünkü kış mevsiminin vazgeçilmez ve birinci sırada yer alan çorbası tarhana çorbasıdır. Tarhana için ihtiyaç kadar nohut bir gün öncesinden ıslatılarak yumuşamaya bırakılır. Ekşimesi için yine birkaç gün öncesinden süzme yoğurt hazırlanır. Domates ve kırmızı biber rondodan veya kıyma makinelerinden geçirilerek parçalanır, harman edilir. Daha sonra geniş tencerelerde bu ikili kaynatılarak kıvamlı hale getirilir. İsteyen tuz, yumurta veya sarımsak veya baharat katabilir. Un ilave edilerek elde edilen karışım temiz bezlere serilip güneşte veya gölgede kurutulur. Kuruyan bu karışım avuç içi ile ezilerek toz haline getirilir. Çorba yapmaya hazır tarhana cam kavanozlara veya bez torbalara konarak kaldırılır.
Isparta tam bir tarım bölgesi. Her türlü meyve ve sebze yetişir. Bu bakımdan zengin bir listeye sahip olan Isparta’da kış hazırlığı ayrı bir zenginliği ifade eder. Ülkemizin her yerinde olduğu gibi Isparta’da da sebze ve meyve kurusu yapılır. Yeşil fasulye, yeşil ve kırmızı biber, dolma biber, patlıcan, kabak, bamya gibi sebzeler evin ihtiyacı kadar alınır. Bunlar bir iki kez sudan geçirilerek bir güzel yıkanır ve iplere dizilerek balkonlara veya avlunun bir kenarına asılır. Ayrıca dilim dilim de kesilebilen sebzeler temiz bir bez üzerine serilir ve güneşe bırakılır. Güneşe bırakılan bu sebzelerin üzerine tül gibi ince, güneşi engellemeyecek bez veya tülbent örtülür ki böylece hem toz hem börtü böcek pisliklerinin önüne geçilmiş olunur.
Meyveler için de aynı yöntem uygulanır. Elma ve domatesler dilimlenir, dut, kiraz, vişne gibi meyveler güneşe kurutmaya bırakılır. Bunlar kuruduktan sonra bez torbalara konur. Kurtlanmanın önüne geçmek için bez torbaların içine biraz tuz veya acı biber konur.
Eskiden hemen hemen her evde ev ekmeği dediğimiz yufka ekmek yapılırdı. Çarşı fırınları eskiden de vardı ama Isparta halkı ev ekmeğini tercih ederdi. Özellikle kasaba ve köylerimizde ev ekmeği kışa girerken yapılması gereken en önemli bir işti. Bunun için imece usulüne başvurulurdu. Mahallenin hanımları bir iki gün öncesinden ekmek yapacağını komşulara duyururdu. Hanımlar sabah ezanından önce ekmek yapılacak eve gelir ve hamur yoğururdu. Öncesinden mayalanmaya bırakılan hamur bir iki saat bekletilirdi. Bu zaman içinde bazı hanımlar evlerine gider çoluk çocuğun kahvaltısını hazırladıktan sonra tekrar ekmek evine gelirdi. Ekmek evinde kalanlar da ordan buradan konuşarak vakit geçirirlerdi. Hanımların bu sohbetine genç kızlar da katılır büyüklerinden yeni yeni şeyler öğrenirlerdi. Dinlenen hamur birkaç hanım tarafından topak hale getirilirdi. Bir kısım hanım da ekmek açma tahtasında bu topakları oklava ile açar inceltir avluda yer alan ocağın başındaki pişiriciye verirdi. Sac üzerine konan açılmış hamur pişerek yufka ekmek olurdu. Bütün bunlar olurken hanımlar ya sohbete devam eder ya da bir türkü tutturur hep beraber söylerlerdi. Böylece ocak başı düğün havasına girerdi. Vakit ilerledikçe ekmek evi gelen çocuklar ve diğer komşularla kalabalıklaşırdı. Ocağın içine sürülen patatesler sıcak ev ekmeği ile dürüm yapılırdı. Ocağın diğer bir yanında demlenen çay dürümün yanında ikram edilirdi.
Neşe içinde yapılan yufka ekmekler direk denilen bir şekilde üst üste yığılırdı. Evin ihtiyacına göre bu direkler bir veya birkaç adet olurdu. Direklerin sayısı nişan, düğün, sünnet düğünü gibi durumlar söz konusu olduğunda artırılırdı. Bu ekmekler sulanarak yumuşak hale geldikten sonra sofraya gelirdi.
Tam bir komşuluk yardımlaşmasını oluşturan bu tarz ekmek yapımı günümüzde çarşı ekmeğinin gerisinde kaldı. Şehirlilerimizin çoğu artık çarşı ekmeği yiyor.
Ispartalının kış hazırlıklarından bir diğeri de turşudur. Yarı olgun domates, yeşil biber, lahana, salatalık turşusu olmazlardandı. Eskiden Isparta’da üzüm bol olduğundan turşular üzüm sirkesi ile yapılır tuz ile yapılan turşular pek itibar görmezdi. Elmacılığın gelişmesi ve gıda sektörünün etkisi ile elma sirkesi ile de turşu kuruluyor. Son zamanlarda fabrikasyon turşular çıktı ama bunlar ev turşusunun yerini tutamadı.
Ispartalının yaptığı kış hazırlıklarından bir diğeri de domates ve biber salçasıdır. Isparta tarım beldesi olduğu için domates ve biber bakımından zengin. Yazın sıcağından yararlanan Ispartalı biber ve domatesleri rondodan veya kıyma makinesinden geçirerek büyük tencerelerde bunları kıvama gelinceye kadar kaynatır. Meydana gelen salçalar genelde cam kavanozlara konarak raflara kaldırılır. Domates ve biber salçalarının fabrikasyonları şimdi dükkânlarımızı doldurduğu için halkımızın bir kısmı zahmete katlanmayıp hazır salçalardan yararlanıyor.
İpe dizilip balkonlara asılan patlıcanlar, kabaklar, biberler, bamyalar, taze fasulyeler mahalleye ayrı bir zenginlik katardı. Elmalar, erikler, vişneler, üzümler, kayısılar sergilere serilir bunlar ya balkonda ya da evin avlusunun güneş alan kesimine serilerek avluya ayrı bir renk katardı.
Kışlık için kilolarca alınan ve kilere konulan soğanlar, sarımsaklar ve patatesler ev hanımlarının daima elinin altında bulunması gereken en önemli malzemelerin başında gelirdi
Tüm bunlar Isparta’nın doğal zenginlikleriydi. Aile bireylerinin alın terlerini taşıyan bu ürünler kışın sofraları süsler, aileye ekonomik katkılar sağlardı. Maalesef şimdilerde bu tür etkinlikler çok azaldı. Her şeyin hazırı çıktı, makineleşti. Marketler hazırcıların uğrak yeri oldu.
- İlhan ŞİMŞEK