BÖLÜM - 7
ISPARTA’NIN TRENLERİ VE ATATÜRK
Tren sesi, türkülerimizin söyletisi
Eğirdir’e trenin geldiği tarih, 01 Kasım 1912(1). II. Abdülhamit zamanında…
Isparta’ya trenin geldiği tarih ise 25 Mart1936. Atatürk zamanında… Açılışı Başbakan İsmet İnönü yapmış. Aradaki fark 24 yıl.
Soru burada… Neden Isparta merkez dururken tren önce Eğirdir’e gelmiş.
İngilizler, İngiliz Oyunu ile Osmanlı Devleti’nden İzmir-Aydın-Denizli- Dinar- Eğirdir tren hattı kurma imtiyaz hakkını almışlar. İngilizlerin Eğirdir’e kadar gelmelerinin nedeni ise Isparta’nın zenginlikleri… Özellikle orman zenginlikleri… Tota, Dedegöl ormanlarından elde edilen tomruklar iri kayıklarla Eğirdir Gölü üzerinden, Eğirdir Altınkum Plajı istasyonuna getirilip oradan karayolu ile İzmir limanına nakledilmesi birinci amaç. İkinci amaç, Konya gibi iç Anadolu’nun tarım zenginliklerini Höyük’ten Eğirdir istasyonuna ulaştırıp bunları gene İzmir limanına nakletmek. Oradan da İngiltere’ye…
Anadolu’yu sömürmek amacıyla hareket edenler treni Isparta’dan önce Eğirdir’e getiriyor.
Bu ön bilgiden sonra İzmir- Eğirdir tren hattının Atatürk’ün kısa bir yurt gezisindeki yerini ve Eğirdir göl havasının sağlığına etkisini anmadan geçemeyeceğiz.
Atatürk Eğirdir’e gelmiş mi? Gelmiş. Isparta’ya gelmiş mi? Gelmiş. Eğirdir’e 06 Mart 1930’da, Isparta’ya da 06 Mart 1930’da gelmiş. İkisi de aynı tarih!.. Hangisi önce? Eğirdir önce. 06 Mart 1930 gece saat 02.30’da Eğirdir istasyonuna gelen Atatürk(2) aynı gün saat 11.30’da Isparta Tümen binasına giriyor.
Atatürk 05 Mart günü İzmir’den mavi-beyaz iki vagonlu treni ile Denizli, Aydın, Isparta, Burdur ve Antalya’yı içine alan kısa bir yurt gezisine çıkıyor. Tren Dinar’a geldiğinde Atatürk rahatsızlanıyor(3). Tren dinar’da bekliyor. Neden sonra tren Isparta Kuleönü’ne geliyor. Isparta’nın Kurtuluş Savaşı ve Isparta’yı düşmana karşı örgütleyen kahraman Milletvekili Hafız İbrahim Demiralay ve ekibi Atatürk’ü karşılıyor ama Atatürk Kuleönü’nde trenden inmiyor. Doğruca Eğirdir’’e hareket ediyor. Çünkü doktorlar bol oksijenli göl havasının Ata’ya iyi geleceği düşüncesiyle Eğirdir’i öneriyorlar(4). Gece saat 02.30’da tren gecenin zifiri karanlığında Eğirdir istasyonuna geliyor.
1930 Mart ayının soğuk mu soğuk bir günün sabahı… Hafız İbrahim Demiralay ve Isparta ekibi(5); Eğirdir Belediye Başkanı Sukûti Yiğitbaşı ve Eğirdir halkı saat 10.30’a değin istasyonda hazır bekliyor. Atatürk pencereye çıkıp Eğirdir halkını selamladıktan tren 10.30’da Isparta’ya hareket ediyor.
Atatürk, saat 11.30’da Isparta’ya Tümen binasına varıyor ve yetkililerle konuşuyor, sohbet ediyor. Tümen binasının balkonuna çıkan Atatürk, eliyle işaret ederek “Şu yapı nedir?” diye sorunca “Ulu Cami” diyorlar. Fakat caminin minaresi yok!.. Atatürk, “Neden minaresi yok?” deyince depremden yıkıldığını söylemeleri üzerine Atatürk hemen emir veriyor ve caminin minaresi kısa bir zamanda yapılıyor. Parasını da Atatürk şahsi hesabından ödüyor.
Ispartalıların övünç kaynağı Ulu Caminin minaresi. Şimdi bunu kaç kişi biliyor?!..
Bir başka övünç kaynağı daha… Yemek saati gelmiş ve Atatürk’ü yemek salonuna almışlar. Atatürk salonun düzgünlüğünü, masaların intizamı ve her masada çatal- kaşık takımlarını görünce, “Isparta bizden çok ileride!..” diyerek Isparta halkının son derece medeni bir halk olduğunu vurgulamış.
Isparta’da iki saat kalan Atatürk, saat 13.30’da(6), hastalılardan yorgun düşen vücuduna rağmen(7), Isparta’dan Burdur’a özel arabasıyla hareket ediyor.
Bu memleket, Atatürk’e ve silah arkadaşlarına ve Mehmetçiğe minnettardır.
....................................
(1) Ulusal Kurtuluş Savaşında Eğirdir, 2007, Recep Bozkurt, sh.179
(2) Eğirdir Çınarları (İz Bırakanlar) İlhan Şimşek, 2012 sh. 250.
Atatürk’ün Eğirdir’e Geliş Tarihçesi,06 Şubat 2009
(3) Eğirdir Gezileri-Eğirdir Yazıları, Recep Bozkurt, 2015,sh.136’da Süleyman Sukûti Yiğtbaşı şöyle anlatıyor (Bu yazının ilki Nisan 2007- Mavi Boncuk Dergisi, Eğirdir Belediyesi Yayımları): “Atatürk’ün bu seyahatinde Eğirdir Belediye reisi idim. Yazıldığı gibi Atatürk Eğirdir’e gece gelmiş, geceyi Eğirdir’de geçirmemiştir. Sütlaç İstasyonunda gece biraz rahatsızlanmışlar. Seyahatlerini Eğirdir istasyonuna kadar uzatıp sabahın serinliğinde göl havası alması tavsiyesinde bulunanlar olmuş.”
(4) “A’dan Z’ye Isparta’nın El Kitabı, 2006, Sümer Şenol,sh. 43 “ o6 Mart 1930.Gece saat 02.00. Eğirdir’e gelip Eğirdir girişindeki demir köprü üzerinde istirahat.”
(5) “A’dan Z’ye Isparta’nın El Kitabı 2006 Sümer Şenol, sh.43 Atatürk’ün ekibinde bulunanlar: Dahiliye Vekili Şükrü Kaya, Prof. Afet İnan, Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı, Fahrettin Altay Paşa, Emniyet Genel Müdürü Şükrü Sökmen Süer ve yaver Cevat Abbas Paşa.
Isparta ekibinde bulunanlar: Vali krem Bey, Isparta Milletvekili İbrahim Demiralay ve Belediye Başkanı Mustafa Hilmi Çakmakçı.
(6) Eğirdir Çınarları, 2012 İlhan Şimşek,Atatürk’ün Eğirdir’e Geliş Tarihçesi, sh.250.Türkiye . Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği 02 Şubat 1976 Tarih 3/770 Sayılı Yazıları
(7) Atatürk’ün geçirdiği hastalıklar, Ege Life Dergisi, 01 Kasım 2019. Askerî Lisede sıtma,Trablus Derne’de bir harabeden düşen kireç taşı yüzünden sol gözünde meydana gelen arıza, böbrek iltihabı rahatsızlığı, Sık sık kulak iltihabı, Kurtuluş Savaşı sırasında attan düşerek üç kaburgasının kırılması,1923’te iki kez ve 1927’de geçirilen kalp krizleri ve son olarak da siroz.