ANILARDA ISPARTA
İLHAN ŞİMŞEK - ARAŞTIRMACI YAZAR
BÖLÜM - 1
ISPARTA MAHALLELERİ
Mahalleler öncelikli evimiz…
Isparta’da kaç mahalle var?
44 mahalle… Şimdilik… Isparta tarım diyarı, elma diyarı, gül diyarı, lavanta diyarı, kesme çiçek diyarı… Bu yüzden sürekli gelişiyor, büyüyor. Isparta yeni mahallelere hamile… İnşaatlar hızla sürüyor, yeni mahaller oluşuyor.
Mahalle adlarını sayalım saymasına ama yer tutar(1).Biz bu dar sayfalarda bazı mahalle adlarının kaynakları, nedenleri üzerinde duracağız.
Bir öneri… Aslında Isparta mahalle adlarının geniş araştırılması Süleyman Demirel Üniversitesi’nin çalışma alanlarından biri olmalı. …
YAYLA MAHALLESİ
Eskiden Acem Mahallesi diye bir mahalle adı varmış; çoktan tarihe karışmış. Soruyorsun bilen yok…. Acem Mahallesinin yeni adı Yayla Mahallesi. Isparta’nın tanınmış isimlerinden biri olan Emekli Edebiyat Öğretmeni Sümer Şenol(2), “A’dan Z’ye” adlı eserinin 24. sayfasında “Isparta Ermenileri” bahsinde anlatıyor:
“1721-1738 yıllarında İran’daki Ermeniler Isparta’ya gelmişler ve yerleştikleri yere, İran halkının adı olan Acem demişler ve burası Acem Mahallesi olmuş.”
Sonraki yıllarda buraya Yayla Mahallesi denmiş ki Yenice Mezarlığının hemen üstündeki mezarlığa Acem Mezarlığı denilmekte.
Türkler insan sever ya, tarih boyunca hoşgörüyü hep ön planda tutmuş ve azınlıkları sürekli korumuş. Nasıl İkinci Dünya Savaşı’nda Yahudileri Alman Nazizm’den, zulmünden koruyup Anadolu’ya getirmişsek 1721’den itibaren İran’daki Ermenileri de topraklarımıza taşımış ve onlara kucak açmışız. Ne zaman? “Kuruluşundan Bugüne Isparta Tarih 1. Cilt sayfa 29-31”e göre 13. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren şeklinde bir ifade var.
Peki, Elhacivat Mahallesi neresi? Böyle bir mahalle adı duyan var mı? Sanmam!.. Çünkü Acem Mahallesini Ispartalım nasıl bilmiyorsa Hacivat Mahallesini de bilmiyor. Suç değil… Ama Hacivat ve Karagözü bilmeyen var mı? Merak edenler araştırabilir çünkü merak öğrenmenin ön şartlarından biri.
KUTLU BEY MAHALLESİ
Eskinin Elhacivat Mahallesi, şimdiki Kutlu Bey Mahallesi. Peki bu adın Hacivat- Karagözle bir ilgisi var mı(3)? Yok. Neden yok. Ancak bildiğimiz bir şey var o da Hacı İvat’ın duvar, Karagöz’ün demir ustası olduğu. Aslında Isparta, duvar örme, demir doğrama gibi ustalık gerektiren el sanatlarını hep göçmenlerden öğrenmiş. Eskiden duvar ustalarına evhat veya ivat derlermiş. Bu nedenle duvar ustalarının yoğun olarak bulunduğu bu kesime Hacı İvat-Hacıvat Mahallesi dendiği ağırlık kazanıyor.
Bu mahalle daha sonra Kutlu Bey Mahallesi adını alıyor. Bu mahallede ayrıca bir de Kutlu Bey Cami var. Kutlu Bey Camisinin diğer bir adı da Ulu Camidir.
Görüş dayanağımız, Türkiye Kültür Portalı’nda bu cami ile şöyle bir bilgi var:
“Ulu Cami adını 1. Murad (1326-1389)döneminde yaşamış, yararlıklar göstermiş Osmanlı Komutanı Kutlu Bey’den (1362-1388) almıştır.”
HIZIR BEY MAHALLESİ
Isparta’nın yüksek, havadar yerlerinden birinde kurulan Hızır Bey Mahallesi’nin adı kutsal inanışımızdan gelebilir mi? Vatandaş böyle düşünüyor. Ancak bu görüş, doğru değil… Bildiğimiz gibi Hızır Aleyhiselam bir melektir ve İslam inanışına göre zorda kalanlarımıza yardım eder. Hızır Bey Mahallesi’ne böyle bir görüşle yaklaşmış Ispartalım.
Asıl gerçek Hamidoğlu Dündar Bey ailesinden Hızır Bey’le doğrudan ilgili. Hızır Bey Isparta’ya birçok hizmette bulunmuş biri. Bu hizmetlerden biri de Isparta Keçeci Mahallesindeki Hızır Bey Camidir.
Buradan güzeller güzeli Uyuyan Güzel Eğirdir’e de uzandığımızda Hızır Bey adını taşıyan bir Hızır Bey Camisi daha var(4). Bu Cami Dündar Bey Medresesi karşısında. Dolayısıyla Isparta’daki Hızır Bey Mahallesi de Hamidoğulları’ndan Hızır Bey’in adına ithafen verilmiştir. Bu görüş kuvvetli ve doğru!.. (5)
AYAZMANA MAHALLESİ
Isparta’nın en tanınmış ve eski mahallelerinden biri de kuşkusuz Ayazmana Mahallesidir(6). Burası bilindiği gibi Ispartalının çeşme başıdır. Eskiden Ispartalı Rumların ibadet yeri, kutsal yeri… “Aya” aziz demektir. Onun için buraya “Aziz Yer” anlamında “Ayazmana” denmiş. Su gürül gürül akıyor. Birkaç sene öncesinde demir bir oluktan akan su son zamanlarda kontrol altına alındı. On adet musluk kondu. 29.7 2020 tarihinde gittim gördüm, su boşa akmasın diye şimdi dört musluktan su akıyor. Diğerlerine iptal etmişler. Olumlu, su kıymetli, boşa akmasın…
Ayazmana kestane ağaçları ile meşhur. Ayazmana çeşmesinin sırtını verdiği tepe kestane ağaçları ile dolu. Bir buçuk metre çapındaki ağaçlar tarihe tanıklık ediyor. Bir kökten altı ana dal çıkmış; insanı hayrete düşürüyor. Gökyüzünü kapatan bu altı kardeşin bir benzeri Yukarı Gökdere Kasnak Ormanında var. Gökdere’deki ise beş kardeş. Ayazmana’daki altı kardeş; bu yüzden Ayazmana bir adım önde. Görkemli ve heyecan verici… Görülmeye değer.
Ayazmana adı için bir de hikâye var. Eskiden Isparta’da kışlar çok sert geçermiş. Evde ne odun ne kömür bırakırmış. Bu taraflarda fakir bir kadın ile bir kızı otururmuş. Kadın, evde odun kalmayınca kestane ormanına gider odun toplar gelirmiş. Gene soğuk mu soğuk bir gün kadıncağız odun toplamaya, ormana gitmiş. Vurmuş sırtına odunları eve gelmiş. Kızı hemen kapıya koşmuş ve annesini karşılamış. Ona, dışarının soğuk ve ayaz olduğunu anlatmak için, “Ayaz mı ana?!... Ayaz mı ana?!..” diye seslenmiş. İşte o günden bu güne halk, “Ayaz mı ana”yı yapıvermiş “Ayazmana”.
Ne diyelim, bize halkın yakıştırmasına sadık kalmak düşer…
İSKENDER MAHALLESİ
Bir de İmparator İskender kaynaklı İskender Mahallesi var. MÖ 334’te İskender Isparta’ya gelmemiş ama komutanlarından Anfigonos Isparta’yı işgal etmiş. Bu yüzden İskender Mahallesi’nin adı tarihe dayalı bir ad.
Yeri gelmişken İskender Mahallesindeki Kesikbaş Türbesinden söz edelim. Eskiden Isparta’ya Moğollar da gelmişler ve bir mahalle olacak şekilde yerleşmişler. Ispartalılara hiç rahat vermeyen bu Moğollarla Ispartalılar sürekli savaşmışlar. Bu savaşların birinde Feti Bey adında yiğit bir Ispartalının başı kopmuş.
Baş kopuyor ama yiğit Feti Bey, başını koltuğuna alıyor ve savaşa devam ediyor. Savaştan sonra Feti Bey koltuğunda başı, şimdiki türbenin bulunduğu yere gelince düşüp ruhunu Allah’a teslim ediyor(7)… Biz de,
“Oy Feti Bey, oy Feti Bey, yiğit Feti Bey
Her yiğit olmak ister senin gibi Bey!..”
deyip rahmet dileyelim.
Biz bağa girdik bir salkım üzüm kopardık, üzümün gerisi bağda… Mahalle örneklerimiz şimdilik bu kadar diğerleri başka araştırmacılara…
(1) Isparta mahalleleri: Akkent, Anadolu, Ayazmana, Bağlar, Bahçelievler, Batıkent, Binbirevler, Çelebiler, Çünür, Davraz, Dere, Doğan, Emre, Fatih, Gazi Kemal, Gülcü, Gülevler, Gülüstan, Halıkent, Hızırbey, Halife Sultan, Hisar, Işıkkent, İskender, İstiklâl, Karaağaç, Keçeci, Kepeci, Kurtuluş, Kutlubey, Mavikent, Mehmet Tönge, Modern evler, Muzaffer Türkeş, Piri Mehmet, Sanayi, Sermet, Sidre, Sülübey, Vatan, Yayla, Yedişehitler, Yenice, Zafer.
1522 tarihli Isparta Defterine göre mahalleler: Çeribaşı, Dere, Cami, Mescid-i Karaağaç, Mescid-i Hocaoğlu, Yenice, İğneci, Doğancı, İskender, Debbağlar, Mescid-i Şuyûga, Hisar Efendi.
1920’de ise 29 mahalle mevcut.
(2) Sümer Şenol: 1945 Isparta doğumlu. İstanbul Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türkoloji 1968 mezunu. Edebiyat öğretmeni. Isparta İl Kültür Müdürlüğü ve Isparta ŞAİK Lisesi müdürlüğü yaptı. Isparta ile ilgili yöresel araştırmalarını yayımladı: Tekerlemeler, Ispartalı Rumlar, A’dan Z’ye Isparta’nın El Kitabı, Yörüklerin Göç Yolu…
(3) Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Ferit Develioğlu,1964,Ankara. Meydan Larousse Hacivat maddesi,sayfa,49
(4) Isparta’da Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mimarisi, Doç. Dr. NERMİN Şaman Doğan, sh. 28
(5) Böcüzade Süleymen Sami,Isparta tarihi, sh. 130.Hazırlayan: Hasan Babacan
(6) Isparta Tarihi,Böcüzade Süleyman Sami, sh. 19-20, , Hazırlyan Hasan Babacan 2012
(7) Başını Vermeyen Şehit, Ömer Seyfettin