100'NCÜ YILINDA TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ VE
BU “İLK MECLİS”TE ISPARTA MİLETVEKİLLERİ
Recep BOZKURT
Tarihçi-Yazar
Dört yıla yakın süren ve dünyanın en haklı, en onurlu savaşlarından biri olan Türk Milli Kurtuluş Savaşı’nın en zorlu, en sıkıntılı, en kanlı, en tehlikeli yılı 1920’dir.
Çünkü; yalnızca bu yıl içinde, dışarıda ve içeride meydana gelen olaylar; alınan kararlar ve bunların tarihi sonuçları milletimizi ve yurdumuzu derinden etkilemiştir.
Bunları dört başlık halinde toplayabiliriz:
1-16 Mart 1920’de Osmanlı Devleti’nin başkenti işgal edilerek, Osmanlı Mebuslar Meclisi basılmış, vekillerin bir kısmı işgalciler tarafından yaka-paça tutuklanarak zindanlara atılmış bir kısmı da kaçarak Milli Mücadele’ye katılmıştır.
2- Tarihimizin en karanlık anlaşmalarından biri olan ve Osmanlı Hükümeti ile İşgalci devletler arasında imzalanan Sevr Anlaşması, 20 Ağustos 1920 günü kabul edilerek hemen uygulanmaya sokuldu.(TBMM’nin reddettiği bu anlaşmayı Ankara’ya da kabul ettirebilmek için Anadolu’da akıl almaz olaylar-vahşetler yaşanmaya başladı)
3-Daha Milli Mücadelemizin başında, “Ya İstiklal Ya Ölüm” deyen Kuvayı Milliyecileri yok etmek isteyen işgalcilerin, İstanbul Hükümetleriyle el ele verip Anadolu’nun hemen her yanında kardeşi kardeşe düşürdükleri “İç İsyanlar”ın en yaygın olduğu yıl 1920 yılıdır.(*)
4- Ve nihayet, Milletimizin halkıyla, ordusuyla birleştiği, kalbi ve beyni olduğu “İLK MECLİS”in Ankara’da 23 Nisan 1920’de toplandığı; Milli Kurtuluş Savaşımızı yönettiği; “Yedi Düvel’i dize getirip bize bu torakları VATAN yaptığı TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’nin açıldığı yıldır 1920.
A-Milli Mücadele’nin Hemen Başlarında Isparta:
Yunanlıların 15 Mayıs 1919’da İzmir’i işgali ve Ege Bölgesi’ni kanlı çizmeleriyle çiğnemeye başladığı haberi alınır alınmaz ilk tepkiler ve protestolar ilimiz ve ilçelerinde başladı.Isparta’dan,Yalvaç’tan, Keçiborlu’dan,Şarkikaraağaç’tan,Uluborlu’dan Osmanlı Hükümeti’ne telgraflar çekiliyor:
“…ihtiyarımız, gencimiz yemin etti.Yunanlıları bu topraklara sokmayacağız..” deniliyordu. Hafız İbrahim Demiralay,16 Mayıs 1919 günü Gelendost-Avşar’da yaptığı toplantıda:
“İzmir’in işgali meselesini İstanbul Hükümeti’nin siyaset masası değil, Türk’ün kendi kuvveti ve silahı halledecektir…” demekte, 22 Mayıs 1919 günü Eğirdir’de Cuma namazı çıkışı halk büyük bir galeyan içinde işgali lanetliyor ve hemen “Kuvayı Milliye Güçleri”nin toplanmasına ve Isparta Mücahitleri’nin çekirdeğini oluşturan 700 kişilik bir yurtsever grubunun kurulmasına karar veriyordu.(**) Çünkü, işgal bölgelerinden akın akın başlayan göçlerin trenle geldikleri ilk yer Eğirdir’di ve oralarda kan gövdeyi götürdüğünü ilk öğrenenler Eğirdirliler oluyordu.(O yılarda demiryolu Isparta’ya uğramıyordu.Tren Isparta’ya ancak 1935 yılında gelebilmişti)
Isparta’da ilk büyük protesto mitingleri 11 Haziran 1919 ve 20 Haziran 1919 tarihinde olup Hafız İbrahim Demiralay ve Turgut Akkaş’ın organizesi ve önderliğinde yapılmıştır ve aynı zamanda bir çeşit silahlı kalkışmadır.Bu mitinglerde verilen önemli bir karar da başta Isparta olmak üzere, tüm ilçelerde ve hatta köylerde Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri kurulmaya,heyetler oluşturulmaya başlandı.
Bu arada İtalyanlar Kuzeyden Konya ve Akşehir’den (22 Ocak 1919), Güneyden Antalya’dan (28 Mart 1919)Bölgemizi kuşatmaya başladılar.(***) Batıdan ise Yunanlılar adım adım Aydın-Denizli üzerine yürüyorlardı.
Tehlike çok ve büyüktü…
B-İlk Meclis’in Toplanması ve bu Meclis’e Katılan Isparta Milletvekilleri:
Bütün bu korkunç olaylar Anadolu’nun diğer yörelerinde de başka başka biçimlerde yaşanıyor-yayılıyordu.
Tüm bunları yenmenin-işgalleri önlemenin, zorlukları ve sıkıntıları aşmanın, tehlikelere göğüs germenin tek yolunun MİLLET BİRLİĞİ VE GÜCÜ’yle olacağına inanan ve milletine güvenen MUSTAFA KEMAL PAŞA, önce yurtta olan biteni, büyük tehlikeyi ve tüm bunlardan kurtuluş çarelerini Amasya’da, Erzurum’da, Sivas’ta önce halka anlattı; dönemin Osmanlı Yöneticilerini başta Padişah olmak üzere ve her yolu deneyerek uyardı ama ne yazık ki bunları dinleyen de olmadı, ciddiye alan da olmadı.
İşte bunun üzerine Mustafa Kemal Paşa, Ankara’da bir BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’nin toplanmasına karar verdi.
Bu karar, bütün yurda duyurulmasından ve vatanın kurtuluşunun milletin azim ve kararına kaldığının öğrenilmesinden sonra Isparta’da da seçim yapılarak halkın nazarında sayılıp sevilen, mertliğine-özüne-sözüne güvenilen beş kişi:
1-İbrahim DEMİRALAY,
2-İsmail Remzi BERKÜN,
3-Mehmet Nadir SÜLDÜR,
4-Mehmet Tahir KUCUR,
5-Hüseyin Hüsnü ÖZDAMAR bu Meclis’e gönderildi.
- Milletvekili olarak da Osmanlı Mebuslar Meclisi’nin dağıtılması üzerine Ankara’ya gelen ve Isparta’yı temsilen görev yapan Mersinli Cemal Paşa oldu.
Her biri mangal yürekli olan ve o zor günlerde milletimizi “İLK MECLİS”te temsil eden bu milletvekillerinden Hafız İbrahim DEMİRALAY, bu onurlu görevi ölümüne kadar ALTI DÖNEM hem cephede (10 Temmuz 1920-12 Eylül 1921 tarihleri arasında Sarayköy-Buldan Cephesi’nde Yunanlılara karşı bizzat savaşarak ve bu nedenle TBMM Başkanı Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın teklifiyle Kırmızı-Yeşil Şeritli İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiştir) hem de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde başarıyla sürdürdü. (****) Isparta’da ilk Halı İpliği Fabrikası’nın kurulması ve Bozanönü-Isparta Demiryolu Hattı’nın açılması da olmak üzere büyük hizmetlerde bulundu.
Bugünlerde 100.Yılını kutlamaya hazırlandığımız Gazi Meclisimizin bu büyük kahramanlarını başta Mustafa Kemal ATATÜRK olmak üzere minnetle, şükranla anıyor ve her birini saygıyla, sevgiyle selamlıyorum…
-Milli Mücadele’de Denizli, Isparta Ve Burdur Sancakları-Prof.Dr.Nuri Köstüklü, Atatürk Araştırma Merkezi Yayını-1999
(*)-Bu isyanların Bölgemizi nasıl etkilediğini merak edenler “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nda Eğirdir-Recep Bozkurt” adlı kitabın 85-115 sayfalar arasını okuyabilirler.
(**)- “Milli Mücadele’de Denizli-Isparta ve Burdur Sancakları”- Prof.Dr.Nuri Köstüklü, sayfa: 55-56-57-58-59-50-51-52-53-54-55-56-57-58-60-61 ve “Ulusal Kurtuluş Savaşı’nda EĞİRDİR”-Recep Bozkurt, sayfa: 18-19-20-21-22-23-24-25-26
(***)-Hafız İbrahim Demiralay’ın Hatıratı, sayfa:17
(****)-(Isparta Milli Demiralay Kumandanı Mebus İbrahim Bey’e iletilmek üzere) “Isparta Livası’nın Müdafaa-i Vatan hususunda gösterdiği fedakarlık teşekküre şayandır.Bütün alay zevatı ve kendisine Büyük Millet Meclisi’nin takdirlerini ve teşekkürlerini takdim ederim.Mustafa Kemal-Büyük Millet Meclisi Reisi”-Ulusal Kurtuluş Savaşı’nda EĞİRDİR, sayfa:260
KAYNAKLAR:
-Hafız İbrahim Demiralay’ın Hatıratı ve Isparta’da Milli Mücadele İle İlgili Belgeler-Göltaş Yayınları Kültür Dizisi-1998
-Türk İstiklal Harbi, 2.Cilt, Batı Cephesi, 6.Kısım, 1.Kitap-Genelkurmay Basımevi-1994
-Ulusal Kurtuluş Savaşı’nda EĞİRDİR-Recep Bozkurt, Eğirdir Belediyesi Yayını-2007
-Dün Bugün Yarın: EĞİRDİR-Recep Bozkurt,Eğirdir Belediyesi Yayını-2015
-“İlk Meclis”- Hıfzı Veldet Velidedeoğlu, Çağdaş Yayınları-1985
-BÜYÜK NUTUK