SUDAK ÖNCESİ, EĞİRDİR GÖLÜ BALIKLARI
SAZAN, SIRAZ, ÇİÇEK, EĞREZ, ŞİŞEK, KELTEN
Zeki TARHAN – ANKARA
1952’nin ortaları… Eğridir gölünden 500 tondan fazla balık avlanmakta… Ve Eğirdir gölünde 10 tür balık yaşamakta… Curt KOSSWIG’e göre bu 10 tür balığın dört tanesinin iktisadi bir ehemmiyeti haiz. Eğridir gölünün, şimdiki ve gelecekteki iktisadi balıkçılığının da temelini teşkil ediyor. Birinci sırada ise; SAZAN ve SIRAZ var. ÇİÇEK ise, üçüncü tür balık. Bu balığın salamurası, Eğridir ve civarı için rağbette olan bir gıda maddesi teşkil ediyor… Tutulan miktar ve fertlerin boyu bakımından ise daha küçük.
EĞREZ; ehemmiyet itibariyle dördüncü yeri işgal ediyor. Eğridirlilerin en fazla sevdikleri ve en yüksek fiyata satılan nevi SIRAZ. Sıraz ismi, aslında bu nevin iri cüsseli dişilerine ait. Aynı nevin daha küçük olan fertlerine, yerliler (=Eğridirliler) tarafından boylarına göre ŞİŞEK ve KELTEN denilir.
***
Rüyalarını Türkçe gören, Balık Sistematiği ve Balık Biyolojisi Uzmanı, Hidrobiyolog Alman Bilim insanı Ord. Prof. Dr. Curt KOSSWIG, yukarıda sözünü ettiğimiz Eğridir Gölü’ nün doğal balık adlarının, pek tabii olarak halk tarafından verilmiş isimler olduğunu dile getirirken, bu isimlerin büyük bir katiyet ifade etmediğini söyler. Ve bu sebepten dolayı da, “ilim adamları tarafından çoktan beri, her balık nevinin muayyen bir şekilde teşhisine imkân vermek üzere, iki Lâtince isimle TESMİYE (=adlandırma, ad koyma, ad verme) etmek usulü tatbik edilmektedir.”
***
Etleri fevkalâde lezzetli ve yumurtlama zamanından evvel çok yağlı olan SIRAZ, KELTEN ve ŞİŞEK’ler muhtelif avlaklarda tutulan balık arasında değişmekte olan bir yüzdelikte bulunurlar. Ve KOSSWIG, bu oransallığı bakın nasıl verir: “Meselâ 500 metre uzunluğunda, 11 metre eninde ve gözleri 5 santim genişlikte olan bir ırıpla yapılan bir çevirmede; 61 Sazan, 152 Sıraz ve 10 Eğrez çıkmıştır.(Yani; %27 Sazan, %68 Sıraz ve %4 Eğrez isabet etmekte idi.)”
SIRAZLAR NASIL ANLAŞILIR, GIDALARI NELER?
İşte KOSSWIG’ in saptamaları: “…SIRAZLAR ve gençleri, başlarının altında bulunan ağızlarından ve his hücreleriyle örtülü olan üst dudak ve bıyıklarından anlaşıldığı gibi, gıdalarını tercihan gölün dibinden toplarlar. Gıdalarını, taşlar üzerine kendilerini tespit ederek yakalamakta olan ve Eğridir Gölünde fazla miktarda bulunan TATLI SU MİDYELERİ teşkil ederler. Bu Midyelere yerliler (=Eğridir halkı) GICIRGAN derler. Yumurtalarını meydana getirdikten sonra, serbest olarak suda yüzen SÜRFELER’ le çoğalırlar. Sürfeler, serbest hayatları esnasında, suda dağılmış olan küçük plankton nebatları ile geçindikten sonra, yüzme aletlerini kaybederek, zemin üzerindeki hayata dönerler. GICIRGAN midyelerinden maada (=başka,gayrı), SIRAZLARIN sevdikleri bir gıda da; TATLISU SALYANGOZU cinsinden NERETİNA dır.”
***
“…SIRAZLARIN, fevkalâde uzun bağırsakları vardır. Bir hayvanın bağırsağı ne kadar uzunsa, hazmı güç ve nebati gıda ile geçinmekte olan bir form olarak tavsif (=nitelendirme) edilir. Bir SIRAZIN bağırsak uzunluğu, vücut uzunluğunun 7 misli olduğu halde, YIRTICI BİR FORM olanın bağırsak uzunluğu vücudunun 1 ½ misli kadardır. SIRAZLARIN ERKEKLERİ, üreme zamanında, bilhassa başlarında teşekkül eden pürtüklerle tefrik edilirler.
SIRAZLARIN etleri, taze veya salamura şeklinde, her ne kadar rağbette ise de, SIRAZLAR zehirli havyarlarından dolayı, yanlışlıkla zararlı gibi gösterilmiştir. Gerçekten, SIRAZ HAVYARLARI’nın zehirli olduklarına dair olan hikâyeler, EĞRİDİR’ de nesilden nesle intikal ettirilmektedir.”
YARIN : SAZAN / ÇİÇEK / EĞREZ