-56-
6. BÖLÜM
KORTİKAL BAĞLANTILAR
(ŞEMA-YORDAM)
Beyin dinlenme anında (hiçbir şey yapmadan zihin gezdirme); seçim modu – ‘Default Mode’ndadır. Default Mode, (Default Mode Network – DMN) olarak adlandırılır. Seçim modu bir iç bakış sunar. Hiçbir şey yapmadan, bir fikirden diğer fikire adlanır. Zihinde fikirler uçuşur. Sürekli zihinde ‘sörf’ yapılırsa mutsuzluğa doğru kayılabilir. Zihin, mutsuzluğa kapı aralayabilir. DMN modda ‘Anterior Singulat Korteks’-ASK, bellek ve ‘Prefrontal Korteks’-PFK devrededir. Bilincin tabanı DMN olarak bilinir. Beş yaşındaki çocukta ‘Sol Paryatel Lob’ta bilince dair emareler görülür. Bilincin temeli olduğu söylenir. ‘Singulat Korteks’ aynı zamanda ‘amigdala’yı kontrol etmektedir. Sağ ve sol beyin yarım kürelerini bağlayan ‘Corpus Collosium’ bilgi aktarımı için gereklidir. İnsanda on yaşından önce tam anlamıyla işlemediği belirtilir. Rüya esnasında; MPFK (Medial Prefrontal Korteks), (beynin dış uyaranlara karşı gösterilen tepkiden sorumlu) etkinleşiyor. Beyin uyku sırasında yeni bilgiyi hafıza’ya kaydetmiyor. Beynin bazı bölgelerinde ayna nöronlar bir ağ oluşturmaktadır. Ayna nöronlar, premotor bölge’de, Broca (konuşma) alanında bulunuyor. Bunlar canlı duyumlarda daha etkili oluyor.
Çeşitli bellek türleri vardır. Beyincik te Frontal Lob ile birlikte bellek için çalışır. PFK tüm korteksin % 30’unu kapsar. Beyincik geri bildirim mekanizması gibi çalışır.
. Yaşantısal (epizodic) Anlamsal (semantic)
. İşleyen (working) İlişkilendiren (associative)
. Bildiren (declarative) Sürece bağlı (procedural)
. Açık (explicit) Örtük (implicit)
Belleğe kayıt ve geri çağırma evreleri var.
Kodlama (Görülen -> working memory)
Birleştirme (Dikkat -> USB)
Depolama (Pekiştirme/doğrusal yükleme -> USB)
Çağırma (USB -> ilişkilendiren bellek)
Dikkatin oluşması; RAS -> Talamus -> Singular Girus iledir.
Bilinç; sol yarımküredeki konuşma, sağ yarım küredeki sessiz yaşamın bütünleşmesidir. Bazal Ganglionlar, duygu ve bilişsel ifadelerin düzenlenmesinde rol oynar. Asetilkolin belleğin kodlanmasında etkilidir. Bazal ganglion çekirdeğinde bulunur. (serotonin nöromodülatördür, neropinefrin dikkat çekicidir. Dopamin arzu ve duygu yüküdür. Glutamat, serebral korteks ve hipokampus alanlarında üretilir.)
İnsan geninin % 2’lik bölümü protein sentezini yönlendirir. BDNF (Brain-derived nerotrophic factor) beyin gelişimini düzenler. 30-40 bin gen, 500’den fazla proteini oluşturmak için kullanılabilir. Hastalıklı gen erkek çocuklara babadan geçmez. Şizofreni, testesteron hormonunun yükselmesinden ve kromozomun gelişim esnasında etkisinden kaynaklanabilir. Hoşnutluk uyaranlarda, kortikal ve PFK’de akım artmaktadır. Sağ parietal Lob, yüzle ilgili bellek izlerinin kodlanmasında rol oynar. Yüz tanımada iki yol var. (1. Sağ frontal lob + diğer yarımkürenin beyinciği, 2. Sol frontal lobta küçük bir alan + ASK – anterior singulat korteks). Sol kodlarken, sağ anımsar. Mahrem anılarla ilgili olanı hatırlarken, amigdala devreye girer. Yaşla ilgili (50’lili yaşlar) etkinliği azalan bölgeler (görsel korteks, singulat korteks, bellek)’tir.
. Dopamin <-> asetilkolin, serotenin <-> norepinefrin denge halinde olmalıdır.
. Üzüntü duygusunun ortaya çıkmasında İnsula ve ASK – anterior singulat korteks rol oynar.
. Kaudat nükleus, motor işlevsellikle ilgili ayarlayıcı görevi vardır. (Bilişsel, duygusal işlevi de olabilir).
. Korku ve ankisiyate de (adrenalin->kas, kalp, akciğer->beyin sapı gri madde->lokus seralous->epinefrin->amigdal+hipokampus->kortizol (uyku uyanıklık döngüsü, zihinsel uyanıklık, bağışıklık sistemi) etkindir.
. Bilinç dışı ve bilinçli bellek kodlamasında kortizol’un yeri önemlidir. Serotonin’in hipotalamus düzeyinde kortizolü baskılayıcı etkisi vardır. Serotonerjik ton arttığında etkenlik, azaldığında edilgenlik gelişir.
. Bilim, daha sağlıklı beyin, zihin, ve insan yaratmak için nasıl kullanılabilir? Sorusunun üzerinde durmalıyız.
. Poligenik ‘nedenler’->işlevsel genomik ile ilgilidir.
. SNP (single nucleotide polymorphism) genetik mutasyonun bireysel ifadesidir.
. Metobolizma hızı, taşıdığı alel’e göre değişmektedir. Yabanıl tipte hızlıdır.
. Şizofreni poligenik özellikli, daha az genetik olarak kabul edilir.
. Aklı başında çoğu insan geleceğini bilmek istemeyebilir. Genler kaderimiz değildir. (genetik determinizm yoktur.)
. Beyin, E-K-T. (Elektro-Kimyasal Tasarım)’dır.
. Konuşmak, özellikle dinlemek psikiyatrinin ve psikoterapinin esasıdır. Yoksa DSM ölçülerine göre tanıyı bilgisayarda koyabilir.
. Kendilik duygusu (özgür birey); ruh, can, vicdan, farkında oluş -> bireysel kimlik
. Toplumu tedavi edecek bilgiye sahip olmak gerekir. Toplumsal sorunları çözüm, bireysel olarak gelişir. Kişinin kendisini yeniden algılaması uygun olur.
. Dünyayı yaşanır hale getirmek için ne yapmalıyız? Araştırmalıyız.
devam edecek