3. BÖLÜM
(-4-)
KİMYASAL HABERCİLER (NÖROTRANSMİTTER)
Genel olarak bir nörotransmitter aşağıdaki koşulları karşılaması gerekir.
. Kimyasal haberci molekül, nöron içinde sentezlenmelidir.
. Molekülün salınımı uygun uyarımla olmalıdır.
. Sinir sonlanım yerinde kimyasal habercinin depolanması yapılmalıdır.
. Postsinaptik hücre üzerinde kimyasal haberci tanınmalı ve bağlanmalıdır.
. Kimyasal haberci, işlem sonunda inaktif olmalıdır.
Nörotransmitterler şunlardır.
. Asetilkolin (ACh)
. Amino asitler (Glutamate, GABA)
. Aminler (Epinefrin, Norepinefrin, Dopamin, Serotonin)
. Purinler (Adenozin Three Fosfat – ATP)
. Peptitler (Endorfinler)
. Gazlar (Nitrik oksit – NO)
Nörotransmitter, salınımı dört adımda olmaktadır.
. Aksiyon potansiyeli gerçekleştiğinde kalsiyum (Ca) kanalları açılır.
. Veziküller plazma zarına taşınır.
. Zarda kenetlenme ile protein kompleksine bağlanır.
. Nörotransmitter salgılanır.
Nörotranmitterler, reseptörlerine bağlanma ve iyon kanallarını açma ve kapama ile etki eder. Potansiyel eşiğe ulaşana kadar, zardan iyon akışında değişiklik oluşur. Nörotransmitterin eylemi, sinaptik aralıktan uzaklaştırma (geri alım gibi) durdurulmalıdır. Nörotransmitterlerin etkileri, etkin yoğunlukları ya da reseptör sayısı değiştirilerek değiştirilebilir.
Kimyasal habercilerden Glutamat beyinde en fazla bulunur. Kalsiyum (Ca)’a duyarlıdır. Merkezi sinir sisteminde en önemli eksitatör habercidir. Glutamat, nöron ve glial hücrelere ilgili taşıyıcılarla geri dönüşüme uğrar. Glutamat beyin korteksinde bulunur. NMDA, bir glutamat reseptörüdür. NMDA kanalını, dinlenme anında magnezyum (Mg) bloke eder. GABA, Glutamat’tan sentezlenir. Beynin başlıca inhibitör habercisidir.
Norepinefrin, beyin sapındaki Locus ceruleus bölgesinden salınır. Beynin Amigdala, talamus ve korteks bölgesine ulaşır.
Dopamin, beyin sapının üzerinde yer alan Substantia Nigra bölgesinden salınır. Beynin limbik ve Frontal korteks bölgesine ulaşır.
Serotonin, beyin sapında yer alan Raphe Nuclei bölgesinden salınarak beynin limbik bölgesinde yer alan Basal Ganglia, Talamus ve Hipokampus bölgesine ulaşır. Beyinde serotonin düzeyinin düşük olması, depresyon nedeni olabilir.
Asetilkolin, kaslarda nöromusküler kavşakta kasılmaya neden olur. Aynı zamanda hipokampus (öğrenme) üzerinde etkisi vardır.
Epinefrin ve Norepinefrin hem nörotransmitter hem de nörohormondur. Nörohormonlar kana salınarak daha uzun aralıkta etki gösterir.
Nöropeptitler, susama, acıkma, cinsellik, zevk ve ağrı gibi hislere ve duygusal yanıtlara aracılık eder. Örneğin; leptin hormonu doyma hissi yaratır.
devam edecek